Жизненный и боевой путь жителя Сенненщины Ивана Батуры
Жыхар вёскі Алёхнава Іван Батура ў гады фашысцкай акупацыі страціў трох з пяці дзяцей. Каб выратаваць астатніх ад голаду, ва ўзросце амаль 50 гадоў, сляпы на адно вока, ён паехаў на лесанарыхтоўкі пад Мурманск, а потым у Прыбалтыку, адкуль прывёў дойную карову.
Акупацыя
У ліпені 1941 года разам з вайной на Сенненшчыну прышоў тыф. Былі хворыя і ў Алёхнаве, у тым ліку ў хаце Івана Батуры. Першай захварэла жонка. Калі немцы ўвайшлі ў вёску, Домна ўжо не ўзнімалася з ложка. Салдаты заходзілі амаль у кожную хату.
— Матка, яйкі, млека…— лапаталі яны.
Не прамінулі і двор Батураў. Іван быў якраз на гарышчы, калі пачуўся стрэл.
— Домна! — сцялася сэрца.
Але высветлілася, што забілі не хворую, а сабаку, якая сустрэла чужынцаў брэхам. З хаты, дзе ляжала хворая, не ўзялі нічога.
Затое ўзяла хвароба. На тыф захварэлі дзеці, двое з іх, самыя малодшыя, неўзабаве памерлі. Астатнія перасілілі нядуг, устала на ногі і Домна.
— Пра іншыя нейкія надзвычайныя падзеі ці здарэнні дзядуля не расказваў, — успамінае расказы Івана Батуры яго ўнук Генадзь Шарпіла. – Партызаны, паліцаі, немцы сталі звыклымі, хоць і няпрошанымі,гасцямі сям’і.
З партызанамі, відаць, кантакты ў Батураў былі больш прыязныя і цесныя. У іх выніку падаўся ў лес старэйшы сын Івана і Домны, названы ў гонар бацькі. Праўда, паваяваць яму не ўдалося. Арганізм маладога хлопца не вытрымаў нягод суровага партызанскага жыцця і ён неўзабаве памёр, прастудзіўшыся.
Мала чым лепш за партызан жылі ў вёсцы. Не мерзлі канешне, але галадаць даводзілася. Ратавала толькі зямля, прадукты харчавання, вырашчаныя на ёй, лясныя дары. Затое жыўнасць звялася ўся. Нават карова, якая ў Батураў вызначалася, можна сказаць, розумам. Калі толькі ў вёску прыходзілі немцы, чулася чужая гаворка, рагуля з усіх ног кідалася ў лес, дзе для яе было падрыхтавана запасное стойла. А вось што трэба ратавацца і ад партызан, карова не засвоіла…
Франтавыя дарогі
Летам 1944 года Івана Баніфатавіча прызвалі ў армію. Служыць давялося ў пяхоце, хоць і нядоўна. Апошні свой бой салдат прыняў пад Кёнігсбергам. З іх узвода ўцалелі шасцёра, выжыў і Батура, хоць пасля ранення ў галаву страціў зрок на левае вока.
— Пасля атакі мы ўступілі ў непасрэднае сутыкненне з немцамі. У ход з абодвух бакоў пайшлі гранаты. Асколак адной з іх, кінутай ворагам, трапіў мне ў галаву, — расказваў пазней ён унукам. Дарэчы, аднаго з іх, Міхаіла Шарпілу, Іван Батура ўзрасціў ледзь не з пялёнак — быў і за дзеда, і за бацьку. З дзедавай хаты хлопец пайшоў у войска, у дзедаву хату прывёў жонку.
Сава…
Пасля шпіталя Івана Батуру дэмабілізавалі не адразу. Некаторы час ён служыў санітарам, дзе нядаўна лячыўся, хоць сэрца рвалася ў Алёхнава. Ведаў – яго дапамога ох як патрэбна родным.
Да сям’і вярнуўся не без падарункаў, прывёз нават крыху харчоў. Але трэба было шукаць нейкі пастаянны сродак для існавання. Іван Батура знайшоў яго ў лесе – гэта была здзічэлая нямецкая кабыла. Некалькі дзён хадзіў вясковец за жывёлінай, розныя спосабы прымяняў, аднак кабыла не ішла да рук. Дапамагло добрае веданне лесу. У рэшце рэшт загнаў Саву, як потым назвалі кабылу, у гушчар ельніку, дзе змог накінуць аброць.
— Цяпер ты будзеш маёй! Цяпер Батуры не прападуць! – прыгаворваў настойлівы селянін, пакуль вёў жывёліну дамоў.
А ўжо праз некалькі дзён кабыла працавала ў полі, яе выкарыстоўвалі на транспартных работах, у тым ліку ў калгасе.
Увосень прыйшла разнарадка — накіраваць некалькі калгаснікаў на лесанарыхтоўкі, што вяліся на Кольскім паўвостраве, непадалёк ад Мурманска. Іван Батура на цяжкую працу напрасіўся сам. Разумеў, будзе і заробак, і прадукты харчавання. Ды і выпраўляцца трэба было з канём. А хто мог справіцца з наравістай Савой?
— Кабыла вельмі баялася гукаў чыгункі, цягніка, і дзед гэтым нярэдка карыстаўся, у тым ліку, калі працаваў на лесанарыхтоўцы. Ён трубіў, як паравоз, і жывёліна, напружваючы сілы, везла гружаныя драўнінай сані, — зноў узгадвае ўспаміны дзеда Генадзь Шарпіла.
За каровай
Вярнуўся Іван Батура вясной: з грашыма, прывёз некалькі мяхоў мукі і круп. Не паспеў добра адпачыць, як агучыў яшчэ адзін свой план – трэба разжыцца каровай. Набыць яе ў пасляваенны час можна было толькі ў Прыбалтыцы. У Латвію Іван Батура выправіўся з аднавяскоўцам. Туды дабраліся чыгункай, назад — хто як мог. Купіць адразу дзве каровы, нават, у Латвіі не ўдалося.
— Падрабязнасці таго “падарожжа” за часам забыліся. Ведаю толькі, што апошняя частка дарогі майму продку далася няпроста. Наступіла восень, карміць карову не было чым. Ды і начаваць пад адкрытым небам стала холадна. Аднойчы дзед вырашыў папрасіцца на начлег на адным з хутароў. Жанчына, якая адазвалася на яго стук у дзверы, адмовіла ў просьбе, спаслаўшыся, што гаспадара няма дома. Праўда, калі той з’явіўся позна ноччу, то адчыніў хлеў для каровы, запрасіў у хату падарожнага чалавека, — расказаў Генадзь Шарпіла.
Іван Батура некалькі дзён адпачываў у гасцінных хутаран. Калі стаў выпраўляцца ў дарогу, яму нават далі некалькі мяхоў сена для каровы. Як бы там не было, карова і яе новы гаспадар у рэшце рэшт дабраліся ў Алёхнава.
Іван Баніфатавіч Батура пражыў доўгі век, які дажываў адзін. Любая Домна, «гаротніца», як называў ён жонку, адышла ў іншы свет раней гаспадара. Дажываў пад прыглядам унука Міхаіла, якога навучыў усяму, што ўмеў сам: араць, касіць, выконваць любую сялянскую працу. А яшчэ яго і іншых сваіх нашчадкаў Іван Батура вучыў дапамагаць іншым, не трымаць зла на людзей і ніколі не здавацца, як бы ні было цяжка. Добрую памяць пакінуў пра сябе і ў калгасе імя Дзяржынскага, ганаровым калгаснікам якога ён быў. Праўда, зараз нават старэйшыя жыхары вёскі Алёхнава з цяжкасцю ўспамінаюць гэта прозвішча. Магчыма наша публікацыя дапаможа абудзіць памяць аб простым звычайным чалавеку. Такія як ён былі толькі пясчынкай у віхуры вялікіх гістарычных падзей. Але менавіта на іх трымаецца зямля і род чалавечы.
Аляксандр ІЎЕЎ.
